تأثيرگذارى متون مكتوب در جوامع انسانى، متون مقدس‏اند. اين متنها از بدو پيدايش مورد توجه انديشمندان و عموم مردم بوده و از زمان‏هاى دور از زبان اصلى به زبان‏هاى ديگر برگردانده شده‏اند. اطلاع رسانى و چگونگى درج مشخصات برگردان‏هاى قرآن كريم در كتابنامه‏ها، موضوع اين نوشتاراست.

تهيه كتابنامه براى ترجمه‏هاى متون مقدس، به صورت اثرى مستقل، در آثار گذشتگان مورد توجه نبوده است. اين موضوع در كتاب‏شناسى‏ها و در مقدمه خود ترجمه‏ها به صورت بحث جانبى، طرح شده است.
ابن نديم در فن دوم از مقاله اول كتابش، در بحث از كتب شرايع، از ترجمه متون مقدس قبل از اسلام سخن گفته و از ترجمه صحف و تورات و انجيل و كتاب‏هاى پيامبران و شاگردان آنها از عبرى و يونانى و صابيى به عربى ياد مى‏كند كه احمد بن عبداللّه بن سلام ترجمه نموده است.1 پس از آن ابن نديم از انجيل عربى ياد مى‏كند كه يونس القس به وى خبر داده. وى نام مترجم عربى آن را ياد نكرده است. نديم در ادامه بحث از كتب آسمانى به تفصيل به بحث از قرآن كريم پرداخته و كتاب‏هاى نگاشته شده درباره تفسير قرآن، معانى قرآن، غريب قرآن، فرهنگ لغات قرآن، قرائات، اختلاف مصاحف، و ديگر علوم قرآن را ذكر كرده؛2 ولى از ترجمه قرآن به لغات ديگر و يا مترجمان سخن نگفته است. اين مى‏تواند بدان معنا باشد كه تا زمان وى قرآن به زبان‏هاى ديگر ترجمه نشده و يا وى از آن اطلاع نداشته است.
در فهرست شيخ طوسى نيز ـ كه در بيان آثار دانشمندان شيعى ترتيب داده ـ يادى از ترجمه قرآن به ميان نيامده است. اين بدان معنا نيست كه تا آن زمان ترجمه‏اى از قرآن كريم به لغات ديگر صورت نگرفته است. در كشف الظنون نيز از ترجمه قرآن بحثى به ميان نيامده است.
در كتاب‏شناسى‏هاى اخير به ترجمه‏هاى قرآن توجه شده است. شيخ آقا بزرگ تهرانى در ذريعه بابى را درباره ترجمه قرآن گشوده و پس از آن سى ترجمه قرآن را به زبان‏هاى مختلف معرفى نموده است. آقا بزرگ در معرفى ترجمه‏ها به ذكر نام مترجم، زبانى كه به آن ترجمه شده و چاپ آن اكتفا نموده و به محتواى ترجمه‏ها و ارزش و اعتبار علمى آنها نپرداخته است.3
استورى از مستشرقان كتاب‏شناس، در اثر خود ـ كه به معرفى آثار پارسى اختصاص داده و در جلد اول آن به علوم قرآن پرداخته ـ ترجمه‏هاى پارسى قرآن را با تفاسير در هم كرده و در ذيل عنوان «تر جمه‏ها و تفسيرهاى قرآن» به معرفى ترجمه‏ها پرداخته است. معرفى‏هاى وى نيز كوتاه است.4

اطلاع رسانى در باره ترجمه‏هاى قرآن كريم در عصر جديد در قالب‏هاى مختلف صورت گرفته كه پنج شيوه هر كدام نسبت به بقيه تفاوت دارد.

در چند دهه اخير اطلاع‏رسانى درباره ترجمه قرآن رشد قابل توجهى داشته و مركز ترجمه قرآن به زبان‏هاى خارجى از سوى سازمان اوقاف در قم به همين منظور تأسيس گرديده است. مجله «ترجمان وحى» از سوى اين مركز براى اطلاع‏رسانى در باره ترجمه قرآن به زبان‏هاى مختلف و نقد و بررسى آنها منتشر مى‏شود.
نشرياتى نيز در چند دهه اخير به مباحث ترجمه قرآن كريم توجه كرده و مقالات متعددى را در اين زمينه منتشر نموده‏اند.
در دائرة المعارف‏ها نيز به ترجمه‏هاى قرآن كريم توجه شده است. در دائرة‏المعارف فارسى مصاحب در مدخل «قرآن» در عنوان‏هاى فرعى اين مدخل عنوانى به نام «ترجمه‏ها» ايجاد نموده و در ذيل آن از ترجمه‏هاى فارسى، لاتينى، فرانسوى، ايتاليايى، انگليسى، آلمانى، روسى، هلندى، اسپانيايى، سوئدى، دانماركى و ترجمه عبرى قرآن كريم بحث شده است.5
در جلد هفتم دانشنامه جهان اسلام در ذيل مدخل «ترجمه قرآن» در سه محور: 1. مباحث نظرى، نگارشِ آقاى سيد احمد هاشمى؛ 2. ترجمه به فارسى، نگارشِ آقاى آذرتاش آذرنوش؛ 3. ترجمه به زبان‏هاى ديگر به قلم آقاى محمد كاظم رحمتى، به تفصيل درباره ترجمه‏هاى قرآن بحث شده است.6
در الذريعه نيز به ترجمه‏هاى مختلف قرآن توجه شده است.7
دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى فصلى را به ترجمهءهاى قرآن اختصاص داده است.
كتاب‏شناسى‏هايى كه تاكنون درباره ترجمه قرآن به زبان‏هاى ديگر منتشر شده به تفكيك زبا ن در ذيل درج مى‏شود. شايان ذكر است كتاب‏شناسى‏هاى ترجمه‏هاى فارسى در ادامه مقاله معرفى خواهد شد.

ـ نقد و بررسى ترجمه‏هاى آذرى قرآن كريم. ترجمه آقاى احمد كاويان پور، رسول اسماعيل زاده، ترجمان وحى، سال اول، ش 2، اسفند 1376، ص75 ـ 86.
ـ نقد و بررسى ترجمه‏هاى آذرى قرآن كريم. رسول اسماعيل زاده، ترجمه آقايان ضياء بنيادف و واسيم محمد على يئو، ترجمان وحى، سال دوم، ش 3، شهريور 1377، ص 48 ـ 55. (همراه با آمار ترجمه‏هاى تركى آذرى موجود در مركز ترجمه قرآن مجيد).
ـ نگاهى به ترجمه‏هاى آذربايجانى قرآن كريم: رسول اسماعيل زاده، ترجمان وحى، سال اول، ش 1، شهريور 1376، ص 60 ـ 73.
ـ مختصرى در باره ترجمه قرآن كريم به زبان آذربايجانى: واسم محمد على‏زاده، ادبستان، سال سوم، ش 31، تير 1371، ص 34ـ42.

ـ ترجمه‏هاى قرآن كريم به زبان آلبانيايى: گازمند اشپوزا، ترجمان وحى، سال دوم، ش 4، اسفند 1377، ص 22 ـ 26.

ـ تفصيل ترجمه‏هاى قرآن كريم به زبان آلمانى (از مجله فكرون): محمد حسين ساكت وحيد، دوره دوازدهم، ش 9، آذر 1353، ص 741 ـ 745.
ـ پژوهش‏هاى قرآنى در آلمان: زهرا كدخدا مزرجى، مسجد، سال اول، ش6، آذر 1371، ص 44ـ45.
ـ ترجمه قرآن به زبان آلمانى، چشم انداز، سال اول، ش 5، مرداد 1376، ص 42 ـ 44.

ـ شيوه‏هاى تفسير قرآن كريم در هند و پاكستان: سيد مرتضى حسين صدر الافاضل، ترجمه‏محمد هاشم، مشكوة، ش 11، تابستان 1365، 12 ـ 26. بخشى از مقاله درباره ترجمه‏هاى فارسى قرآن در هند و پاكستان است.

ـ ترجمه قرآن مجيد به زبان ارمنى و دو نسخه خطى آن در موزه ارامنه جلفا، لئون ميناسيان.

ـ ترجمه قرآن به زبان جهانى اسپرانتو: ناصر الدين صاحب الزمانى، نسل نو، سال سوم، ش1، ص 10 ـ 11.

ـ نگاهى گذرا به ترجمه‏هاى قرآن به زبان انگليسى: آربرى. آرتور جان، ترجمه و نگارش سيد محمد دامادى، وقف، ميراث جاويدان، سال ششم، ش 21، بهار 1377، ص20 ـ 32.
ـ سيرى بر ترجمه‏هاى انگليسى قرآن كريم: محمد رضايى، ادبستان، سال پنجم، ش 53، ارديبهشت 1373، ص 58.
ـ كتاب‏شناسى گزيده ترجمه‏هاى انگليسى قرآن كريم: قداوئى. ا. ر، ترجمه على حقى، مجله مترجم، سال سوم، ش 10، تابستان 1373، ص 205ـ212.
ـ نگاهى به ترجمه‏هاى انگليسى قرآن: سالارمنافى انارى، فصلنامه ترجمه، سال دوم، ش 3 و 4، بهار و تابستان 1376، ص 35ـ43.
ـ معنى چند ترجمه فارسى: [صحيفه ] مبين، پيش شماره 1، تابستان 1373، ص 58 ـ 60. [معرفى هفت ترجمه انگليسى قرآن ]

ـ ترجمه‏هاى قرآن مجيد به زبان ايتاليايى: سيد هادى خسرو شاهى، تاريخ و فرهنگ معاصر، سال اول، ش2، زمستان 1370، ص 251ـ257.

ـ غبار زدايى از چهره ترجمه‏هاى تركى استانبولى قرآن مجيد: سيد حسين رضوى، بينات، سال پنجم، ش 19، پاييز 1377، ص 123ـ137.
ـ بررسى ترجمه قرآن مجيد به زبان تركى استانبولى: گروه ترجمه تركى استانبولى مركز ترجمه قرآن مجيد به زبان‏هاى خارجى، ترجمان وحى، سال 2، ش4، اسفند 1377، ص 38ـ50.

ـ قرآن در چين: جين يى. جيو، ترجمه محسن جعفرى مذهب، ترجمان وحى، سال دوم، ش 4، اسفند 1377، ص27 ـ 37.

ـ تاريخ ترجمه قرآن به زبان روسى: و. بلايف، ترجمه محمد نايب پور، كيهان فرهنگى، سال دوازدهم، ش 122، مرداد و شهريور 1374، ص 78 ـ 81.
ـ گزارشى كوتاه درباره ترجمه‏هاى قرآن كريم به زبان روسى: احمد پاكتچى، ترجمان وحى، سال دوم، ش 3، شهريور 1377، ص 76 ـ 102.
ـ ترجمه قرآن به زبان روسى: واليريا پورخواء، مسجد، سال دوم، ش 8و9، خرداد، تير، مرداد، شهريور 1372، ص86 ـ 87. (مصاحبه با خانم واليريا پورخواء مترجم قرآن به زبان روسى ).
ـ ترجمه قرآن كريم به زبان روسى از سابلوكوف تا پوروخووا: عمادالدين حاتم، ترجمان وحى، سال دوم، ش 4، اسفند 1377، ص 51 ـ 82.
ـ ترجمه قرآن كريم به زبان روسى: گفت‏وگو با پروفسور دكتر محمد نورى عثمان مترجم قرآن كريم، عثمان اف محمد نورى، جمهورى اسلامى، سال هجدهم، ش 5114، يكشنبه 7 بهمن 1375، ص 14.
ـ تحقيقى پيرامون ترجمه قرآن به زبان روسى: عبدالواحد ملكى، جمهورى اسلامى، سال هفدهم، ش 4815، دو شنبه 25 دى 1374، ص11.

ـ اولين ترجمه سوئدى قرآن كريم: آيات، سال اول، پيش شماره 2، دوشنبه 7 دى 1377، ص 3. [معرفى ترجمه قرآن محمد بسير نستوم به زبان سوئدى ].

رهروان حقيقت (هفده گفتار)، جواد حديدى، تهران مركز نشر دانشگاهى، 1380، رقعى، گالينگور، 312ص. در ص 33ـ108 اين كتاب از ترجمه‏هاى فرانسوى قرآن كريم گفت‏وگو شده است.

ـ نظرى اجمالى بر ترجمه‏هاى لاتينى قرآن مجيد: هارتموت بابزين، ترجمه عليرضا انوشيروانى، ترجمان وحى، سال چهارم، ش 7، شهريور 1379، ص 35 ـ 48.
ـ نخستين ترجمه‏هاى لاتينى قرآن و تأثير آن بر ترجمه‏هاى قرآن به زبان‏هاى اروپايى: حسن معايرجى، ترجمه بنياد بعثت، آينه پژوهش، سال سوم، بخش اول: ش 13و14، خرداد ـ شهريور 1371، ص 63ـ76، بخش دوم: ش 15، مهر ـ آبان، ص 30ـ38.

ـ كتاب‏شناسى جهانى ترجمه‏ها(TranslationmIndex)، ايندكس بانك اطلاعات كتاب‏شناسى بين‏المللى ترجمه‏ها از سال 1979 ميلادى است. اين مجموعه كه نسخه هشتم آن توسط يونسكو و در قالب لوح فشرده عرضه شده، كتاب‏هاى ترجمه شده را در بيش از 100 كشور جهان فهرست نموده است. ويراستِ كنونى اين نرم‏افزار، حاوى داده‏هاى كتاب‏شناسى بيش از 1200000 منبع ترجمه شده در ميان چهارصد زبان مختلف دنيا از حدود 200000 پديد آورنده در زمينه‏هاى موضوعى مختلف است.8
ـ ترجمان وحى، فصلنامه تخصصى مركز ترجمه قرآن مجيد به زبان‏هاى خارجى. در شماره‏هاى مختلف اين مجله كتاب‏شناسى‏ها و معرفى و نقد ترجمه‏هاى قرآن كريم به زبان‏هاى مختلف منتشر شده است.
ـ 10 ترجمه جديد از قرآن به زبان‏هاى زنده دنيا، گلستان قرآن، ش 165، سال ششم، نيمه دوم آذر ماه 1382، ص24.
ـ تاريخ ترجمه قرآن در جهان، تأليف و ترجمه: دكتر جواد سلماسى زاده، تهران، انتشارات اميركبير، 1369ش، وزيرى، 168ص.
ـ كتاب‏شناسى جهانى ترجمه‏ها و تفسيرهاى چاپى قرآن مجيد به شصت و پنج زبان
فراهم آورنده: عصمت بنيارق ـ خالد ارن، ترجمه و نگارش: محمد آصف فكرت، انتشارات بنياد پژوهش‏هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1373 ش، وزيرى، 359ص. (معرفى اين كتاب: محمد على سلطانى، آينه پژوهش، سال پنجم، ش 29 ـ 30. بهمن و اسفند 1373، ص 122).
ـ ترجمه‏هاى موجود قرآن به زبان‏هاى گوناگون، ج. د. پيرسن، ترجمه هوشنگ اعلم، تحقيقات اسلامى، سال اول، ش 2 و سال دوم، ش 1، (1365ـ1366)، ص 1 ـ 11.
ـ فهرست مقالات فارسى ترجمه قرآن كريم، هادى حجت، ترجمان وحى، سال سوم، ش 5، شهريور 1378، ص 94 ـ 121.
ـ ترجمه قرآن به زبان‏هاى زنده دنيا، على حجتى كرمانى، درس‏هايى از مكتب اسلام، سال چهاردهم، ش 7، مرداد 1352، ص 17 ـ 21.
ـ ترجمه قرآن به زبان‏هاى اروپايى، سيد هادى خسرو شاهى، كيهان انديشه، ش 28، بهمن و اسفند 1368، ص 210ـ220.
ـ مستشرقان و قرآن كريم، سيد محمد دامادى، وقف، ميراث جاويدان، سال سوم، ش 11و 12، پاييز و زمستان 1374، ص 42ـ48.
ـ ترجمه‏هاى قرآن، عباس زرياب خويى، بزم آورد، شصت مقاله در باره تاريخ فرهنگ و فلسفه، ج 1، انتشارات محمد على علمى، 1368، ص 437 ـ 441. [بخشى از مقاله «قرآن»].
ـ چند نكته درباره ترجمه‏هاى اروپايى قرآن، محمد على سجاديه، كيهان انديشه، ش30، خرداد و تير1369، ص 166 ـ 167. [درباره مقاله آقاى خسرو شاهى در شماره 28 كيهان انديشه راجع به ترجمه‏هاى اروپايى قرآن ].
ـ نگرشى به ترجمه قرآن در غرب، عبد الرحمن عقيقى بخشايشى، درس‏هايى از مكتب اسلام، سال سى و دوم ش 8، آبان 1371، ص 48 ـ 55.
ـ فهرستى از مطالعات اروپايى درباره ترجمه قرآن، مرتضى كريمى نيا، ترجمان وحى، سال دوم، ش4، اسفند 1377، ص 87ـ93.
ـ نگاهى گذرا به ترجمه‏هاى قرآن به زبان‏هاى شرقى و غربى، على اكبر مهدى پور، نسل نو، سال چهارم، ش 4، شعبان 1398 هـ. ق، ص 11 ـ 14 و 26.
ـ آشنايى با كتابخانه تخصصى مركز فرهنگ و معارف قرآن، محمد على هاشم زاده، بينات، سال دوم، ش 5 بهار 1374، ص 160 ـ 167. [در صفحه 164 و 165 فهرست ترجمه‏هاى قرآن به زبان‏هاى مختلف موجود در كتابخانه تخصصى مركز فرهنگ و معارف قرآن آمده است].
ـ آمار اجمالى قرآن‏هاى مترجم به زبان‏هاى خارجى موجود در مركزترجمه قرآن كريم تا تاريخ 22/11/78، ترجمان وحى، سال سوم ش6، زمستان 1378، ص 98 ـ 100.
ـ اولين ترجمه قرآن به زبان اروپايى، اطلاعات، (ويژه نامه قرآن كريم)، شنبه 15 بهمن 1373، ص 2.
ـ طرح كتاب شناسى جهانى ترجمه‏هاى قرآن كريم در سه مرحله، ترجمان وحى، سال دوم، ش 3، شهريور 1377، ص 120 ـ 121.
ـ گزارش آمارى ترجمه‏هاى قرآن كريم به 44 زبان زنده جهان، جمهورى اسلامى (ويژه‏نامه نمايشگاه قرآن كريم)، پنج شنبه 5 بهمن 1374، ص 8.
ـ گزارشى از مركز ترجمه قرآن مجيد به زبان‏هاى خارجى، جوان، پيش شماره 6، ويژه‏نامه قرآن و معارف اسلامى، مهر 1377، ص 4.
ـ نمايش قرآن‏هاى خطى، نفيس و مترجم در تهران، جمهورى اسلامى، سال شانزدهم، ش 4562، پنج شنبه 4 اسفند 1373، ص 12. [ به همراه تاريخچه ترجمه قرآن به فارسى و به زبان‏هاى خارجى ].

كتاب آسمانى قرآن كريم در طول تاريخ همواره محور انديشه و عمل مسلمانان بوده است. مسلمانان براى گشودن معضلات فكرى و عقيدتى و رفع مشكلات فردى و اجتماعى به اين كتاب مقدس مراجعه مى‏كردند. از اين طريق آثار فراوانى در علوم مربوط به قرآن خلق گرديد و صدها كتاب در تفسير، تجويد، ترجمه، رسم‏الخط، قرائات و ديگر علوم قرآنى نگاشته شد.
از جمله آثارى كه در اين زمينه پديد آمد، ترجمه قرآن كريم به زبان‏هاى غير عربى است. اولين زبانى كه قرآن كريم بدان ترجمه گرديد، زبان فارسى بود. ايرانيان با عشق و علاقه وافرى كه به اسلام و قرآن داشتند، براى همگانى شدن فهم قرآن اقدام به ترجمه و تفسير آن به زبان فارسى نمودند، كه حاصل آن صدها تفسير و ترجمه پارسى است كه به دست ما رسيده است. اين آثار علاوه بر جنبه مذهبى و دينى از لحاظ ادبى و زبان شناسى داراى اهميت فوق العاده هستند و از اين طريق مى‏توان به بسيارى از واژه‏هاى دقيق پارسى و مرادف آنها در عربى دسترسى پيدا كرد.

طبق مصادر موجود اولين كسى كه اقدام به ترجمه قرآن كريم به پارسى نمود، سلمان فارسى است. درباره ترجمه سلمان فارسى گفتار متفاوت است. اسفراينى در تفسير تاج التراجم در اين زمينه چنين مى‏نويسد:
ناچار بُوَد كه قرآن را ترجمه باشد به زبانى ديگر تا اهل لغت آن را بدانند و ترهيب ايشان بدان حاصل شود. و از بهر اين معنى بود كه سلمان فارسى از مصطفى ـ صلى اللّه عليه و سلم ـ دستورى خواست تا قرآن به پارسى به قوم خويش نويسد، وى را دستورى داد. چنين گفته‏اند كه وى قرآن بنبشت و پارسى آن اندر زير آن بنبشت آنگه به آخر آن بنبشت: هذا القرآن الذى انزل على محمد؛ اين است قرآن كه فرو فرستيده آمده است بر محمد صلى اللّه عليه و سلم. 9
در برخى مصادر نيز عنوان شده كه سلمان فقط سوره فاتحه را به پارسى ترجمه نموده است:
روى ان اهل الفارس كتبوا الى سلمان الفارسى ان يكتب لهم الفاتحه بالفارسية فكتب لهم: « بسم اللّه الرحمن الرحيم، بنام يزدان بخشاينده».
فكانوا يقرووءن ذلك فى الصلاة حتى لانت ألسنتهم. و بعد ما كتب، عرضه على النبى صلى اللّه عليه و سلم.10
جاحظ نيز در باره سخنورى موسى بن سيّار اسوارى (م255ق) مى‏نويسد:
در مجلس خود كه مشهور بود مى‏نشست تازيان در سمت راست و ايرانيان در چپ او مى‏نشستند و او آيه‏اى از كتاب خدا مى‏خواند و آن را به عربى براى تازيان تفسير مى‏كرد. سپس به ايرانيان روى مى‏كرد و تفسير آن را براى ايشان به فارسى مى‏گفت و كسى در نمى‏يافت كه به كدام زبان بهتر سخن مى‏گويد.
و در جاى ديگر مى‏گويد:
موسى بن سيّار اسوارى تفسير قرآن مى‏كرد به پارسى.11
در قرن‏هاى بعدى ترجمه‏هاى متعددى از قرآن كريم انجام گرفت كه از ميان آنها ترجمه تفسير طبرى، كشف الاسرار ميبدى، ترجمه ابوالفتوح رازى، تفسير گازر، مواهب عليه مشهور به تفسير حسينى، ترجمة الخواص زواره‏اى، منهج الصادقين و خلاصه آن، بيشتر از ديگر ترجمه‏ها، مورد توجه قرار گرفته و در ترجمه‏هاى بعدى تاثيرگذار بودند.
در دائرة المعارف تشيع مدخلى با عنوان «ترجمه قرآن» ـ كه نگارش آن را مرحوم آقاى محمد حسين روحانى برعهده داشته ـ و در جلد هفتم دانشنامه جهان اسلام در ذيل مدخل «ترجمه قرآن»12، درباره تطور ترجمه‏فارسى قرآن و مباحث نظرى آن و ترجمه‏هاى معروف پارسى، سخن رفته است.

ترجمهءهاى كهن پارسى قرآن كريم از جهات مختلف مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و شناسايى و انتشار آنها در سال‏هاى اخير روند رو به رشد داشته است.
در دائرة المعارف‏ها نيز ترجمه‏هاى كهن فارسى مورد توجه قرار گرفته است.
علاوه بر انتشار متن چندين ترجمه كهن و مقالات متعدد در معرفى و نقد آنها، در فهارس نسخ خطى اين ترجمه‏ها معرفى و علاوه بر آن چندين كتاب‏شناسى مستقل در اين رابطه منتشر شده است.
در فهارس نسخ خطى ترجمه‏هاى قرآن كريم به چند سبك معرفى شده است. در برخى از آنها ترجمه قرآن‏ها فقط با عنوان «قرآن مترجم» ياد شده و هيچ خصوصيت ديگرى ذكر نشده است. در برخى از فهارس نيز به ترجمه‏ها توجه نشده و ترجمه‏هايى كه در لابه‏لاى سطور در مصحف‏ها و كتاب‏هاى دعا تحرير شده، معرفى نگشته است. در تعدادى از فهارس نيز به مسئله ترجمه به صورت جدى توجه شده و مشخصات ظاهرى ترجمه‏ها ذكر و نمونه‏هايى از ترجمه نقل شده است.
در اينجا كتاب‏ها و فهارس نسخه‏هاى خطى كه اختصاصاً درباره قرآن‏هاى مترجم تدوين شده، يا در آنها بخشى به معرفى نسخه‏هاى خطى ترجمه‏هاى قرآن كريم اختصاص يافته، معرفى مى‏گردد.
كتابنامه بزرگ قرآن كريم: شيخ محمد حسن بكايى، مركز نشر قبله، (تاكنون 16 جلد از آن منتشر شده است). در جلد چهارم اين كتاب ترجمه‏هاى قرآن كريم به زبان‏هاى مختلف معرفى شده است.
فهرستگان نسخه‏هاى خطى فارسى قرآن كريم: در دست نبودن اطلاعات جامع در باره نسخه‏هاى موجود از ترجمه‏هاى قرآن كريم، پژوهش در اين زمينه را با دشوارى مواجه مى‏ساخت. اين كتاب گامى است در جهت هموار كردن راه پژوهش در اين زمينه.
اين طرح در سال 1376ق در مركز ترجمه قرآن مجيد به زبان‏هاى خارجى، با هدف شناسايى نسخه‏هاى خطى موجود از ترجمه‏هاى فارسى قرآن كريم در كتابخانه‏هاى جهان آغاز گرديد.
در اجراى اين طرح كليه فهارس نسخ خطى منتشر شده در ايران و ديگر كشورها مورد بررسى قرار گرفت و اطلاعات مربوط به نسخ خطى ترجمه‏هاى قرآن كريم استخراج شد.
اين طرح در محدوده فهارس نسخ خطى منتشر شده (به صورت مستقل يا در ضمن نشريات) به اجرا در آمد و حدود 350 فهرست متعلق به بيش از پانصد كتابخانه مورد بررسى قرار گرفت كه تعدادى از فهارس در موضوع مورد بحث اطلاعاتى را در بر نداشتند.
از فهارس مذكور، اطلاعات مربوط به نسخ خطى ترجمه‏هاى قرآن كريم استخراج گرديد. در مرحله اول تعداد فيش‏ها به حدود 2000 فيش بالغ شد كه پس از حذف فيش‏هاى مكرر و نسخه‏هاى متعدد يك‏ترجمه، عنوان‏هاى باقى مانده به 895 عنوان رسيد.
فهرست نسخ خطى قرآن‏هاى مترجم كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى: محمد آصف فكرت، انتشارات كتابخانه آستان قدس رضوى، 1363ش، وزيرى، 480ص. در اين كتاب 326 نسخه خطى ترجمه قرآن كريم به فارسى و تركى معرفى شده است.
ادبيات فارسى بر مبناى تأليف استورى: يو. ا. برگل، مترجم يحيى آرين پور و سيروس ايزدى و كريم كشاورز، تحرير احمدمنزوى، تهران، موءسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى، 1362 ش، 2 جلد.
در جلد اول ص 253ـ97 تعدادى از ترجمه‏هاى فارسى قرآن كريم معرفى شده است.
بررسى و طبقه بندى نقدهاى مربوط به ترجمه‏هاى قرآن كريم به زبان فارسى: پايان‏نامه كارشناسى ارشد، هادى حجت، استاد راهنما: دكتر آذرتاش آذرنوش، زمستان 1377ش، رحلى، 140ص.
تاريخ ترجمه از عربى به فارسى از آغاز تا عصر صفوى: بخش اول: ترجمه‏هاى قرآنى، آذرتاش آذرنوش، تهران، انتشارات سروش، 1375ش، وزيرى، 327ص.
دائرة المعارف قرآن كريم ـ گنجينه قرآن كريم: حسن سعيد، تهران، كتابخانه چهل ستون، مسجد جامع تهران، جلد پنجم، 1408 هجرى، وزيرى، 183ص.
دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهى: بهاء الدين خرمشاهى، تهران، انتشارات دوستان و انتشارات ناهيد، چاپ اول، 1377ش، دو جلد، وزيرى، جلد اول 1172ص، جلد دوم 1216ص.
كتاب‏شناسى قرآن و علوم قرآنى: تأليف صديقه سلطانى‏فر و مريم حكيم سيما، تهران، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامى، زمستان 1370، وزيرى، 440ص. در موارد مختلف اين كتاب ترجمه هايى از قرآن كريم معرفى شده است.
راهنماى گنجينه قرآن كريم (قرآن‏هاى خطى كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى): احمد گلچين معانى، مشهد، انتشارات اداره كتابخانه آستان قدس، 1347ش، وزيرى، 374ص.
فرهنگنامه قرآنى: گروه فرهنگ و ادب بنياد پژوهش‏هاى اسلامى با نظارت دكتر محمد جعفر ياحقى، مشهد، آستان قدس رضوى، 1372 ش، وزيرى، 4 جلد.
فهرست قرآن‏هاى سلطنتى: بدرى آتاباى، تهران، كتابخانه سلطنتى، 1351 ش، وزيرى، 493ص.
فهرست مشترك نسخه‏هاى خطى علوم قرآنى در ايران: احمد منزوى، تهران، پيام آزادى، 1378 ش، رقعى، 214ص.
فهرست مشترك نسخه‏هاى خطى علوم قرآنى در پاكستان: احمد منزوى، تهران، پيام آزادى، 1378 ش، رقعى، 266ص.
فهرست ميكروفيلم‏ها و نسخ خطى موزه ملى ايران: محمّد رياض، تهران، سازمان ميراث فرهنگى كشور، 1374 ش، وزيرى، 224 ص.
دراين فهرست 234 ميكروفيلم و 34 نسخه خطى معرّفى شده است. در ضمن آنها حدود 150 نسخه خطى قرآن معرفى شده كه تعدادى از آنها ترجمه دارد.
فهرست نسخ خطى قرآن مجيد كتابخانه گنج بخش: محمد نذير رانجها، اسلام آباد، مركز تحقيقات فارسى ايران و پاكستان، 1372ش، وزيرى، 405ص.
فهرست نسخه‏هاى خطى گنجينه قرآن: على اكبر خان محمدى، تهران، موءسسه پژوهش و مطالعات فرهنگى با همكارى سازمان مدارك فرهنگى انقلاب اسلامى، 1370ش، وزيرى، 216ص.
نخستين مفسران پارسى نويس: تأليف موسى درودى، تهران، انتشارات نور فاطمه (س)، 1362، وزيرى، 232ص. در اين كتاب ترجمه‏هاى كهن فارسى معرفى و ارزيابى شده است.
هزار سال تفسير پارسى: سيد حسن سادات ناصرى، منوچهر دانش پژوه، تهران، نشر البرز، 1369 ش. در اين كتاب نيز ترجمه‏هاى كهن فارسى معرفى و ارزيابى شده است.

در پنجاه سال اخير به ترجمه فارسى قرآن توجه جدى شده و ده‏ها ترجمه فارسى جديد از سوى محققان به عالم علم و تحقيق عرضه شده است. به تبع آن نقد و معرفى و ارزيابى اين ترجمه رونق گرفته و نشريات به مباحث ترجمه قرآن كريم توجه كرده و مقالات متعددى را در اين زمينه منتشر نموده‏اند. علاوه بر آن چند نشريه تخصصى در زمينه قرآن كريم و فصلنامه ترجمان وحى اختصاصاً در زمينه ترجمه قرآن منتشر مى‏شود كه در هريك آز آنها كتاب‏شناسى‏هاى متعددى در باره ترجمه‏هاى قرآن منتشر شده است.
در اينجا كتاب‏شناسى‏ها و مقالات منتشر شده در باره ترجمه‏هاى فارسى قرآن كريم ذكر مى‏شود.
ـ سيرى در ترجمه‏هاى فارسى قرآن: حسن پويا، سروش، سال هجدهم، ش 822، 6بهمن 1375، ص45 ـ 49.
ـ قرآن كريم بيش از هر زبانى به فارسى ترجمه شده است: مرورى بر ترجمه‏هاى قرآن كريم، حسن پويا، ابرار، ش 2236، شنبه 6 مرداد 1375، ص 8. (سخنان حجت الاسلام پويا در ميزگرد ترجمه قرآن كريم در فرهنگسراى انديشه).
ـ ميزگرد، پيرامون ترجمه قرآن: حسن پويا، سلام، سال ششم، ش 1505، پنج شنبه 1 شهريور 1375، ص9. (درباره تاريخچه ترجمه قرآن به فارسى و معرفى ترجمه‏هاى معاصر ).
ـ تاريخچه نقد ترجمه‏هاى فارسى قرآن كريم: هادى حجت، ترجمان وحى، سال سوم، ش 6، اسفند 1378، ص 49 ـ 61.
ـ نگرشى بر سير ترجمه قرآن به زبان فارسى: محمد رضا انصارى، ترجمان وحى، سال اول، ش 1، شهريور 1376، ص 25 ـ 37. (به ضميمه فهرست ترجمه‏هاى فارسى موجود در مركز ترجمه قرآن مجيد) نيز: جمهورى اسلامى، سال نوزدهم، ش 5388. دوشنبه 15 دى 1376، ص 14.
ـ بررسى ترجمه‏هاى جديد قرآن: بهاء الدين خرمشاهى، همشهرى (ويژه نامه قرآن كريم)، پنج شنبه 12 اسفند 1372، نيز با نام گفت‏وگو درباره ترجمه‏هاى قرآن مجيد، قرآن پژوهى (هفتاد بحث و تحقيق قرآنى)، تهران مركز نشر مشرق، 1372، ص 704ـ712.
ـ گفت‏وگو در باره ترجمه‏هاى جديد قرآن: بهاء الدين خرمشاهى، در خاطره شط، چ1، تهران، انتشارات جاويدان، زمستان 1376، ص 704ـ712.
ـ هزار و صد سال ترجمه مكتوب و مدون: گفت‏وگو با بهاء الدين خرمشاهى، همشهرى، سال چهارم، ش 961، 13 ارديبهشت 1375، ص 9.
ـ گلگشتى در بوستان ترجمه‏هاى معاصر قرآن كريم: محمد دشتى، كتاب ماه (دين)، سال اول، ش 3، 29 دى 1376، ص 33ـ25.
ـ ترجمه‏هاى معاصر و امروزين قرآن كريم از الهى قمشه‏اى تا خرمشاهى: بى بى سادات رضى بهابادى، نداى صادق، سال سوم، ش 12، ص 19ـ28.
ـ ترجمه‏هاى قرآن مجيد: على رواقى، سروش، سال نوزدهم، ش 871، شنبه، 27 دى ماه 1376، ص 38ـ41.
ـ فهرست كتاب‏هاى قرآنى منتشر شده از 1995 تا سال 2000 (بخش اول ترجمه قرآن): گلستان قرآن، سال سوم، دوره جديد، ش 37، سه شنبه 5 آذر 1379، ص 43ـ44؛ ش38، پنج شنبه 17 آذر 1379، ص 33ـ35؛ ش 39، سه شنبه 19 آذر 1379، ص 42ـ44؛ ش 42، سه شنبه 23 آذر 1379، ص 38ـ39.
ـ قرآن كريم و ترجمه‏هاى آن: مجيد صالحى، اطلاعات، ش 19296، پنج شنبه 15 فروردين 1370، ص 7.
ـ نقد ترجمه‏هاى معروف قرآن به زبان فارسى: سيد عبد الوهاب طالقانى، كيهان انديشه، ش28، بهمن و اسفند 1368، ص 221 ـ 229 [نقدى بر ترجمه‏هاى فارسى الهى قمشه‏اى و آيتى]
ـ درباره آخرين ترجمه‏هاى قرآن كريم: سيد جلال مجتبوى، بينات، سال دوم، ش5، تابستان 1374، ص 119ـ134.
ـ چند ترجمه قرآن مجيد به فارسى: على اصغر محمد خانى، اطلاعات، ش 20413، سه شنبه 10 اسفند 1372، ص6.
ـ قرآن‏هاى تاشكند: سيد على موجانى، مجله سياست خارجى، سال دهم، ش 1، بهار 1375، ص 339 ـ 349 . [ فهرست نسخ خطى قرآن‏هاى مترجم و غير مترجم موجود در موءسسه خاورشناسى ابوريحان بيرونى آكادمى علوم جمهورى ازبكستان در تاشكند ].
ـ سيرى در ترجمه‏هاى قرآن: مريم مير شمسى، همشهرى، سال اول، ش 200، شنبه 13 شهريور 1372، ص 6.
ـ آشنايى با نسخ خطى قرآن‏هاى مترجم در گنجينه قرآن‏هاى كتابخانه آستان قدس رضوى، اطلاعات، ش 20043، پنج شنبه 6 آبان 1372، ص 11.
ـ آمارى از ترجمه‏هاى كامل و چاپى قرآن به زبان فارسى: ويژه نامه مركز ترجمه قرآن كريم به زبان‏هاى خارجى، به مناسبت چهارمين نمايشگاه قرآن كريم ـ تهران، بهمن 1375، ص 28 ـ 32 و 41.
ـ قرآن‏هاى مترجم در كتابخانه آستان قدس رضوى: خراسان، ش 12797، شنبه 17 مهر 1372، ص 5.
ـ كتاب‏شناسى ترجمه‏هاى قرآن به زبان فارسى: اطلاعات، ش 21248، پنج شنبه 18 دى 1376، ص 7. [كتاب‏شناسى هجده ترجمه قرآن به زبان فارسى ].
ـ گنجينه‏اى در دل تاريخ: مرورى بر ترجمه‏هاى كهن فارسى از كلام اللّه مجيد، گلستان قرآن، سال سوم، دوره جديد ش 23، دوشنبه 14 شهريور 1379، ص 13 ـ 22. [معرفى شانزده ترجمه كهن قرآن به فارسى ].